Tết cổ truyền Bun Pi May
Giữa tháng 4, khi gió mùa Tây Nam xuất hiện, báo hiệu mùa mưa đến, cũng là thời điểm bắt đầu năm mới ở nhiều nước trong khu vực Ðông - Nam Á, trong đó có Tết cổ truyền Bun Pi May của các bộ tộc Lào (lễ hội năm mới) hay Lễ hội Hốt Nậm (Té nước), cầu mong nước về cho cuộc sống sinh sôi, đâm chồi, nảy lộc.
Năm mới của nhân dân Lào bắt đầu từ ngày 13-15/4 dương lịch. Theo truyền thống cách đây hàng nghìn năm, mỗi khi Tết đến xuân về, người Lào lại tổ chức lễ hội té nước. Trong lễ hội này, người dân Lào và cả khách du lịch nước ngoài, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo đều cùng hưởng niềm vui, niềm hạnh phúc của một ngày hội thực thụ.
Các nhà sư buộc chỉ cổ tay cho người dân đến Chùa lễ Phật
Theo truyền thống và nghi thức cổ truyền, ngày 14/4 hằng năm là ngày mở hội Bun Pi May, nhân dân các bộ tộc Lào từ những bản làng xa xôi, đến phố đông người đều đổ về các chùa, mang theo âu bạc đựng đầy nước thơm (nước ngâm từ các loài hoa thơm) để tắm cho tượng Phật, cho các nhà sư. Người ta té nước cho nhau thay cho những lời chúc năm mới tốt lành, bình an và gặp nhiều may mắn; cầu mong năm mới mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, đủ đầy, đất nước thanh bình, thịnh vượng.
Tục té nước ngày Tết cổ truyền Bun Pi May của Lào còn có nét đặc trưng đó là, trong những ngày này không kể người lạ hay quen, có địa vị hay không có địa vị trong xã hội, đều được gia chủ tiếp đón một cách ân cần như nhau; được thể hiện sự quý trọng bằng những "gầu" nước dội lên người khi đến thăm.
Nước được ngâm các loại hoa thơm
Người được té nước nhiều, áo quần càng ướt đẫm, càng thể hiện sự sung sướng vì tin tưởng rằng, mình sẽ được gặp nhiều may mắn trong năm mới, đồng thời cũng là minh chứng cho sự yêu mến đến từ mọi người. Ngày đầu năm, ngoài tục vẩy nước, té nước còn diễn ra nhiều hoạt động vui, khỏe gắn liền với sông nước, trong đó nhộn nhịp nhất là diễn ra các cuộc đua thuyền; mỗi vùng, miền đều có các loại thuyền đua khác nhau, được trang trí rực rỡ và độc đáo, nhiều nhất là thuyền rồng, hoặc thuyền độc mộc được khoét từ thân cây cổ thụ quý trong rừng già, có thuyền được sơn son thếp vàng và khảm xà cừ với những hoa văn lạ mắt. Người chèo thuyền mặc đồng phục với đủ sắc màu khác nhau, mái chèo được sơn loang loáng... Thuyền đua lướt sóng trên sông là biểu hiện của sự gặp mặt hằng năm, tay bắt, mặt mừng giữa đại biểu của của rừng đại ngàn với dòng chảy lớn của sông Mẹ, để dân làng bày tỏ sự tri ân với các vị Thần nước, với tổ tiên đã phù hộ để được yên ổn làm ăn. Những người không xem hội đua thuyền, họ rủ nhau ra bờ sông, chở cát về đắp thành những núi cát nhỏ quanh các gốc cây cổ thụ nơi sân chùa; đỉnh núi cát, có cờ đuôi nheo, cờ phướn bằng những dải lụa mầu sắc, hoặc chỉ ngũ sắc chăng trên đỉnh và sườn của núi cát; trẻ em chạy vòng quanh, người lớn ngắm nhìn và trò chuyện vui vẻ bên những công trình nghệ thuật và cầu nguyện sang năm mới có nhiều điều lành, điều phúc như hạt cát trên núi. Nhiều gia đình trong những ngày này ra sông thả cá; ngày hội thả cá trên sông cũng tấp nập không kém các hoạt động khác; người dân Lào coi việc phóng sinh cá trong ngày Tết là ước vọng quê hương mình trù phú trên cánh đồng lúa thơm, dưới sông đầy cá béo.
Trong ngày tết Bun Pi May, lễ hội rước nữ Chúa Xuân được đông đảo người dân tham gia, tập tục này có từ thời xa xưa; nữ Chúa Xuân, là nàng Xẳng Khản, một trong bảy người con gái của Thần bốn mặt - vị thần có công đem những điều tốt lành cho dân Lào. Theo đó, mỗi năm trước lễ hội, người ta tổ chức thi hoa hậu để tuyển bảy cô gái đẹp người, đẹp nết, làm ăn chăm chỉ và giỏi giang trong cuộc sống; một cô gái đóng Chúa Xuân một tay cầm gươm, một tay cầm vòng lửa cùng sáu người em gái xiêm y rực rỡ, ngồi trên xe mui trần trang hoàng lộng lẫy; trong đoàn diễu hành, người ta mang mặt nạ Pu Nhơ và Nha Nhơ, theo truyền thuyết là người đàn ông và người đàn bà đầu tiên sinh ra dân tộc Lào; đi theo đoàn rước là một dòng người nối tiếp nhau vừa đi, vừa múa hát trong tiếng trống vang lừng; người bên đường tươi cười té nước mát cho đoàn rước, chúc nhau những lời tốt đẹp nhất của năm mới.
Lễ hội đua thuyền trong ngày Tết
Những năm gần đây, Tết Bun Pi May đã mang những nội dung mới, đó là dịp các cơ quan, công sở họp mặt tổng kết công tác năm vừa qua và phát động đợt thi đua mới để năm tiếp theo có thêm nhiều thành tích mới. Tiếp đó, là các hoạt động vui chơi giải trí được tổ chức với nhiều hình thức phong phú, hấp dẫn phù hợp đặc điểm dân cư, tập quán của từng vùng. Ðối với người Lào, ở đâu có tiếng trống nổi lên và điệu múa Lăm Vông làm xốn xang lòng người thì ở đó vui từ đêm đến sáng.
Người dân và du khách tham gia Lễ hội té nước
Lễ hội Chol Chnam Thmay
Choi Chnam Thmay là lễ hội lớn nhất trong năm của người dân Campuchia, lễ hội có nhiều nét tương đồng với Tết Bun Pi May của Lào, Tết Songkrar của Thái Lan, hay tết Thingyan của Myanmar. Ngoài tôn giáo chính là Phât giáo, người Khmer còn tin rằng mỗi năm có một vị thần trên trời (Têvôđa) được sai xuống để chăm lo cho cuộc sống và con người trong năm đó, hết năm lại về trời để vị thần khác xuống hạ giới. Những ngày này trở thành lễ hội truyền thống của cả cộng đồng, tổ chức nhiều trò vui như đốt đèn trời, đánh quay lửa... Các cụ già kể cổ tích, thần thoại, chuyện cũ cho con cháu nghe.
Thời gian: Thường tổ chức khoảng đầu tháng Chét của lịch Phât giáo Khmer (khoảng giữa tháng 4 dương lịch), kéo dài trong 3 ngày, năm nhuận kéo dài 4 ngày, tên gọi mỗi ngày khác nhau.
Ngày đầu tiên có tên: Chôl sangkran Chmây (Moha Songkran).
Ngày thứ hai có tên: Wonbơf (Wanabat).
Ngày thứ ba có tên: Lơm săk (Tngai Laeung Saka).
Nếu năm nhuận cũng có tên là: wonbơf.
Trong các ngày này mọi người đi thăm hỏi lẫn nhau, chúc nhau tài lộc, sức khoẻ, phát đạt và cùng nhau tham gia các trò vui. Thời gian có khi kéo dài hơn một tuần mới trở lại cuộc sống thường nhật.
Chuẩn bị cho lế hội: Gia đình nào cũng tập trung ăn mặc đẹp, trẻ em được may sắm những bộ quần áo mới; nhà cửa được sửa sang, quét dọn, trang trí lại, chuẩn bị đồ ăn, thức uống đầy đủ cho những ngày Tết. Trước đây người ta giã gạo, chà gạo sẵn, làm bánh; ngày nay họ chuẩn bị gạo đầy đủ, cùng các đồ ăn như bánh, hoa quả, cá, thịt, rau... tất cả đều sẵn sàng; mọi công việc thường ngày đều dừng lại, mọi người nghỉ ngơi, chuồng trâu, chuồng bò đầy cỏ, rơm rạ.
Đêm giao thừa: Nhà nào cũng làm cỗ, thắp hương, đốt đèn, cúng tiễn đưa vị Têvôđa cũ, đón rước Têvôđa mới. Trên bàn thờ có bày sẵn 5 nhánh hoa, 5 cây đèn cầy, 5 cây nhang, 5 hạt cốm và nhiều loại cây, quả. Cả gia đình ngồi xếp chân trước bàn thờ tổ tiên, khấn vái, mong và tin rằng sẽ được thần ban phước lành.
Điệu múa Lâm Thôn truyền thống
Ngày Chôl sangkran Chmây (ngày thứ nhất): Làm lễ rước Đại lịch. Mọi người tắm gội, mặc quần áo đẹp, đội cỗ lên chùa; vào giờ tốt đã được chọn, bất kể sáng hay chiều (thường vào 7 giờ sáng hoặc 5 giờ chiều); mọi người mang theo lễ vật: nhang, đèn, hoa quả đến chùa làm lễ rước Đại lịch, Môha Sang-Kran. Môha Sang-Kran được đặt trong khay sơn son thếp vàng và đưa lên kiệu, khiêng đi vòng quanh chính điện 3 vòng trang trọng, vừa là lễ chào mừng năm mới vừa chờ điềm báo năm mới tốt hay xấu, tùy vào cuộc rước có hoàn thiện hay không, rồi mới vào chính điện làm lễ; sau đó, tất cả vào lễ Phật, tụng kinh chúc mừng năm mới.
Lễ rước Đại lịch (Maha Sangkran), hoạt động quan trọng trong Lễ hội
Ngày Wonbơf (ngày thứ hai): Làm lễ dâng cơm và đắp núi cát. Mỗi gia đình làm cơm dâng cho các vị sư ở chùa vào buổi sớm và trưa; trước khi ăn, các nhà sư tụng kinh, làm lễ tạ ơn những người làm ra vật thực, những người mang vật thực đến cho nhà chùa. Buổi chiều, tổ chức lễ đắp núi cát để tìm phúc duyên; mọi người đắp cát thành những ngọn núi nhỏ theo tám hướng và một núi ở trung tâm, tượng trưng cho vũ trụ; tục này có dẫn chứng theo tích lâu đời, biểu lộ ước vọng cầu mưa, cầu phúc của con người.
Ngày Lơm săk (ngày thứ ba): Làm lễ tắm tượng Phật, tắm sư. Vào buổi sáng, dâng cơm cho các sư, tiếp tục nghe thuyết pháp; buổi chiều, đốt đèn nhang, dâng lễ vật, đưa nước có ướp hương thơm đến tắm tượng Phật, biết ơn thương nhớ Đức Phật đồng thời gột rửa mọi điều không may mắn của năm cũ, bước sang năm mới mọi sự như ý; sau đó tắm cho các vị sư cao niên. Sau lễ tại chùa, mọi người rước các nhà sư tới nghĩa trang để thực hiện lễ cầu siêu cho linh hồn những người quá cố, rồi ai về nhà nấy làm lễ tắm tượng Phật tại nhà mình, dâng cỗ chúc phúc ông bà cha mẹ, xin tha thứ những thiếu sót, lỗi lầm năm cũ.
Nhân dịp Tết cổ truyền Bun Pi May của dân tộc Lào và Lễ hội Chol Chnam Thmay - Campuchia chúc cán bộ, nhân viên, học viên Hệ Quốc tế nói chung, học viên QĐND Lào nói riêng luôn mạnh khỏe, hạnh phúc, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; chúc tình hữu nghị Việt Nam - Lào mãi mãi xanh tươi, đời đời bền vững, vì hòa bình, hợp tác và phát triển trong khu vực và trên thế giới.
Tin, bài và ảnh: Trung tá Nguyễn Văn Chung
Hệ Quốc tế/ Học viện Quốc phòng
