Cải cách tư pháp (CCTP) luôn có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam, là kết quả của quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Những năm qua, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị trong toàn quân đã lãnh đạo, chỉ đạo cải cách tư pháp, đạt nhiều kết quả quan trọng, như: Toàn quân đã lãnh đạo, chỉ đạo quán triệt và thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 26-CT/TƯ ngày 9-11-2008 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cơ quan bảo vệ pháp luật trong công tác điều tra, xử lý vụ án, vụ việc xảy ra trong Quân đội; đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng đối với công tác tư pháp; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng về CCTP và các quy định của pháp luật về hoạt động tư pháp trong toàn quân; chủ động, phối hợp triển khai thực hiện các kết luận của Bộ Chính trị, Nghị quyết của Quân ủy Trung ương về Tiếp tục thực hiện Chiến lược CCTP đến năm 2020 trong Quân đội; hoàn chỉnh Đề án Đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp trong Quân đội; công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật được lãnh đạo, chỉ đạo bảo đảm tiến độ thời gian và chất lượng; tổng kết thực tiễn áp dụng pháp luật được triển khai và thực hiện nghiêm túc; nhận thức của cán bộ, chiến sĩ về CCTP được nâng lên; công tác xây dựng và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực quân sự, quốc phòng được triển khai nghiêm túc, chất lượng, hiệu quả; hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án được tiến hành tích cực, chặt chẽ, đúng quy định của pháp luật; công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân được coi trọng với các biện pháp phong phú, thiết thực và hiệu quả, tạo nhiều chuyển biến tích cực góp phần tăng cường pháp chế XHCN, nâng cao kỷ luật, sức mạnh chiến đấu của Quân đội...

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, CCTP trong Quân đội những năm qua còn hạn chế là: Nhận thức của một số cấp ủy, chỉ huy cơ quan, đơn vị về mục tiêu, quan điểm, phương châm chỉ đạo Chiến lược CCTP chưa đầy đủ, triển khai thực hiện có mặt còn chậm, thiếu kiên quyết. Công tác phối hợp giữa các cơ quan tư pháp cả trong tham mưu, hướng dẫn và tổ chức triển khai thực hiện, nhất là trong công tác nắm và quản lý tình hình vi phạm, tội phạm xảy ra trong Quân đội có việc chưa kịp thời; việc xử lý, giải quyết một số vụ việc nghiêm trọng, phức tạp có lúc, có nơi còn chưa chặt chẽ, triệt để. Đội ngũ cán bộ tư pháp, nhất là cán bộ có chức danh pháp lý còn thiếu so với biên chế; trình độ, năng lực chưa đồng đều, kỹ năng tranh tụng tuy đã có tiến bộ song vẫn là khâu yếu...

Thời gian tới, để thực hiện Đề án Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 trong Quân đội góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, phòng ngừa, ngăn chặn, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm, hành vi vi phạm pháp luật, giữ nghiêm kỷ cương, kỷ luật Quân đội, cấp ủy, chỉ huy các cấp và các cơ quan tư pháp trong Quân đội cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp trong giáo dục, quán triệt, nâng cao nhận thức và tổ chức thực hiện CCTP trong Quân đội

Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, chiến sĩ, nhất là của đội ngũ cán bộ chủ trì các cấp, cán bộ làm công tác tư pháp là nội dung quan trọng hàng đầu để thực hiện CCTP trong Quân đội. Do vậy, cấp ủy, chỉ huy, cán bộ làm công tác tư pháp các cấp cần tiếp tục đẩy mạnh công tác giáo dục, quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, pháp luật của Nhà nước, của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, trọng tâm là các nội dung về CCTP đã được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng là: Tiếp tục xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân. Nghiên cứu ban hành Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược pháp luật và CCTP. Qua đó, làm chuyển biến về nhận thức, quyết tâm, trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị, cán bộ, chiến sĩ trong thực hiện nhiệm vụ CCTP trong Quân đội.

Giáo dục, quán triệt làm cho mọi quân nhân nắm chắc quan điểm, mục tiêu, nội hàm và lộ trình CCTP trong Quân đội theo đề án. Cần thấy rõ, đây là nhiệm vụ trọng tâm của các cơ quan, đơn vị; từ đó, khắc phục triệt để biểu hiện coi công tác CCTP chỉ là nội dung phụ hoặc chỉ là công việc riêng của các cơ quan tư pháp trong Quân đội. Tích cực đổi mới nội dung, phương pháp phổ biến, giáo dục; cấp ủy, chỉ huy các cấp phải căn cứ vào tình hình nhiệm vụ của đơn vị để xác định rõ chủ trương, biện pháp lãnh đạo CCTP theo từng giai đoạn. Quá trình thực hiện, cần kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục thường xuyên với các đợt giáo dục, phổ biến pháp luật; gắn CCTP với cải cách hành chính, xây dựng nền nếp chính quy; đẩy mạnh các phong trào thi đua Quyết thắng gắn với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, tạo chuyển biến cả trong nhận thức và hành động của cán bộ, chiến sĩ toàn quân.

Hai là, đẩy mạnh đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các cơ quan tư pháp trong Quân đội.

Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các cơ quan tư pháp trong Quân đội là vấn đề quyết định tới chất lượng, hiệu quả công tác CCTP. Bởi, đây là những nội dung cốt lõi để tăng cường pháp luật Nhà nước, kỷ luật và sức mạnh chiến đấu trong Quân đội. Cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị cần bám sát chủ trương, phương hướng, nhiệm vụ công tác tư pháp của Đảng, sự chỉ đạo, hướng dẫn của Ban Chỉ đạo CCTP Trung ương, của Bộ Quốc phòng, tình hình thực tiễn của cơ quan, đơn vị để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các cơ quan tư pháp. Hoạt động của ngành Kiểm sát quân sự phải phấn đấu hướng tới thực hiện tốt quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp, nhất là quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự, bảo đảm không để oan, sai, bỏ lọt tội phạm. Ngành Điều tra hình sự Quân đội, cùng với làm tốt công tác dự báo, quản lý tình hình vi phạm, tội phạm hình sự trong toàn quân, cần chủ động nghiên cứu, đề xuất với cấp ủy, chỉ huy các cấp các giải pháp trong phòng ngừa và đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm. Đồng thời, tích cực bám sát thực tiễn, nắm chắc tình hình từng địa bàn; kết hợp chặt chẽ giữa công tác trinh sát và hoạt động điều tra tố tụng hình sự, không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động khởi tố, điều tra trong điều kiện mới. Ngành Tòa án quân sự đẩy mạnh việc thực hiện quyền tư pháp theo hướng đổi mới phương thức xét xử từ thẩm vấn là chủ yếu sang tăng cường tranh tụng tại phiên tòa, bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch, đúng quy định pháp luật.

Cùng với tuân thủ pháp luật, việc đổi mới, nâng cao chất lượng các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án của các cơ quan tư pháp phải hướng vào thực hiện chính sách hình sự hướng thiện, nhân đạo và coi trọng công tác phòng ngừa, góp phần tăng cường kỷ luật, nâng cao sức mạnh chiến đấu của Quân đội.

Ba là, tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu của tiến trình CCTP xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.

Trên cơ sở quán triệt và thực hiện nghiêm túc các quan điểm, nguyên tắc, quy trình xây dựng đội ngũ cán bộ của Quân ủy Trung ương xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp đủ về số lượng, nâng cao chất lượng về mọi mặt, đáp ứng tốt yêu cầu xây dựng Quân đội và CCTP. Cấp ủy, chỉ huy cơ quan tư pháp các cấp cần làm tốt việc rà soát, nắm chắc tình hình đội ngũ cán bộ cả về phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, lối sống và năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, nhất là kỹ năng tiến hành tố tụng để có chủ trương, giải pháp xây dựng phù hợp. Trong đó, việc quy hoạch, sắp xếp, sử dụng đội ngũ cán bộ phải chặt chẽ, bảo đảm tính kế thừa, kế tiếp, tránh bị hụt hẫng về nhân sự, thế hệ, không ngừng nâng cao chất lượng và phù hợp với chức trách, nhiệm vụ của từng ngành trong hệ thống cơ quan tư pháp.

Tiếp tục nghiên cứu, đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tư pháp theo hướng cơ bản, hiện đại, vừa đảm bảo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, vừa bồi dưỡng các kiến thức về chính trị, kinh tế, xã hội, ngoại ngữ, tin học, đáp ứng yêu cầu chuẩn hóa đội ngũ cán bộ làm công tác tư pháp, Cần có kế hoạch đào tạo và đào tạo lại cán bộ có chức danh pháp lý một cách thiết thực, hiệu quả, nhất là đối với các chức danh Điều tra viên, Kiểm sát viên, Chấp hành viên, Thẩm phán và Thẩm tra viên các cấp. Lâu dài, cần triển khai việc đào tạo cán bộ có trình độ cử nhân, thạc sĩ, tiễn sĩ luật trong Quân đội, nhằm tạo nguồn cán bộ có đủ trình độ chuyên môn nghiệp vụ theo ngành, bổ sung kịp thời cho các cơ quan tư pháp. Cùng với đó, coi trọng công tác thanh tra, kiểm tra và thực hiện đúng quy trình nhận xét, đánh giá, bổ nhiệm, miễn nhiệm cán bộ, nhất là đối với cán bộ có chức danh tư pháp, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cải cách tư pháp.

Bốn là, tăng cường công tác phối hợp giữa các lực lượng chức năng liên quan, thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ cải cách tư pháp trong Quân đội.

Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chức năng liên quan là vấn đề quan trọng, tạo sức mạnh tổng hợp, đáp ứng yêu cầu CCTP và xây dựng Quân đội. Cần lấy việc phối hợp đẩy mạnh giáo dục, đấu tranh phòng ngừa là chủ yếu, biện pháp hành chính là quan trọng. Khi có vụ việc xảy ra, việc phối hợp giữa các cơ quan tư pháp phải chặt chẽ, đồng bộ ở tất cả các khâu, các bước từ khởi tố, điều tra, kiểm sát tư pháp đến công tác xét xử, thi hành án. Tiếp tục phối hợp nghiên cứu, xây dựng cơ chế trợ giúp pháp lý trong Quân đội, đáp ứng kịp thời nhu cầu về trợ giúp pháp lý cho cán bộ, chiến sĩ. Cấp ủy, chỉ huy các cấp cần chú trọng phát huy vai trò của các tổ chức quần chúng để giám sát các hoạt động tư pháp trong từng cơ quan, đơn vị đưa tiến trình CCTP đi vào chiều sâu, vững chắc góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN. Đồng thời, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng cần lãnh đạo, chỉ đạo ngành tư pháp Quân đội tăng cường hợp tác quốc tế, tăng cường hợp tác về cung cấp thông tin, chia sẻ kinh nghiệm về phòng, chống tội phạm, trợ giúp tư pháp góp phần đẩy mạnh tiến trình cải cách tư pháp...

Cải cách tư pháp trong Quân đội là nội dung quan trọng thực hiện thắng lợi Đề án Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện mục tiêu xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức cá nhân góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.

                                                  Đại tá TS Nguyễn Thế Mau     

          Phó Chủ nhiệm Khoa Quân sự Địa phương/HVQP