Trong suốt chặng đường lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta xác định: “Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, lực lượng của quần chúng là vô địch”, phát huy sức mạnh của toàn dân tộc, của toàn dân tiến hành chiến tranh nhân dân để giành thắng lợi hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; giải phóng dân tộc, giành độc lập tự do, thống nhất đất nước. Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (BVTQ) ngày nay, Đảng ta luôn quan tâm đến xây dựng nền quốc phòng toàn dân (QPTD), nâng cao sức mạnh phòng thủ đất nước; nhằm ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch; thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN). Bài viết tập trung đề cập đến những quan điểm của Đảng về xây dựng nền QPTD trong thời kỳ mới trên một số nội dung sau:

Thứ nhất, xây dựng nền QPTD, toàn diện, độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường, từng bước hiện đại.

Đây là quan điểm của Đảng chỉ đạo xuyên suốt trong quá trình xây dựng nền quốc phòng Việt Nam. Đảng ta khẳng định: Xây dựng nền QPTD toàn diện, độc lập tự chủ, tự lực, tự cường, từng bước hiện đại dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, quản lý điều hành thống nhất của Nhà nước do Nhân dân làm chủ.

Trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến động phức tạp, nước ta không còn sự viện trợ quốc tế như trước, quan điểm của Đảng về xây dựng nền QPTD, bảo vệ Tổ quốc được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 28-NQ/TƯ của Hội nghị Trung ương 8 (Khóa XI) về Chiến lược BVTQ trong tình hình mới, là quán triệt đường lối độc lập, tự chủ, đồng thời chủ động, tích cực hội nhập quốc tế. Dựa chắc vào Nhân dân, động viên phát huy mọi tiềm năng, trí tuệ sáng tạo, vật chất, tinh thần của toàn dân, toàn quân. Xây dựng và phát triển công nghiệp quốc phòng, an ninh (QP, AN) độc lập, tự chủ với bước đi thích hợp. Đồng thời, tranh thủ sự hợp tác, sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực và các điều kiện quốc tế thuận lợi. Phát huy sức mạnh tổng hợp cho xây dựng nền QPTD, củng cố QP, AN và BVTQ.

Thứ hai, giữ vững và tăng cường lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước về quốc phòng và xây dựng nền QPTD.

Đây là nguyên tắc cơ bản, điều kiện tiên quyết bảo đảm thắng lợi sự nghiệp quốc phòng, BVTQ. Đảng Cộng sản Việt Nam, thường xuyên là Bộ Chính trị, Ban Bí thư lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt trong xây dựng nền QPTD, xây dựng lực lượng vũ trang (LLVT) nhân dân; thông qua các tổ chức đảng giữ vai trò lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị trong các hoạt động quốc phòng, xây dựng nền QPTD. Đảng đề ra đường lối và quyết định các vấn đề liên quan đến BVTQ. Nghiên cứu, bổ sung hoàn thiện cơ chế Đảng lãnh đạo, chính quyền điều hành, các cơ quan làm tham mưu và tổ chức thực hiện xây dựng nền QPTD; nhiệm vụ quân sự, QP, AN và BVTQ. Nhà nước quản lý quốc phòng và xây dựng nền QPTD, bao gồm: Xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch củng cố, tăng cường nền QPTD, kế hoạch phòng thủ đất nước; xây dựng LLVT nhân dân, xây dựng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân; tổ chức chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ quốc phòng; tuyên truyền, giáo dục, bồi dưỡng kiến thức QP, AN cho cán bộ, công chức và toàn dân.

Thứ ba, xây dựng sức mạnh tổng hợp của đất nước, sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Đây là quan điểm cơ bản của Đảng trong xây dựng sức mạnh tổng hợp của nền QPTD, nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp xây dựng và BVTQ. Quan điểm của Đảng là xây dựng sức mạnh tổng hợp trên tất cả các lĩnh vực về chính trị, tư tưởng, kinh tế - xã hội (KT - XH), văn hóa, QP, AN, đối ngoại. Phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc, của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, LLVT làm nòng cốt

Sức mạnh tổng hợp của đất nước, sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân luôn kết hợp với sức mạnh thời đại; trong đó, sức mạnh bên trong của đất nước là nhân tố quyết định.

Thứ tư, tăng cường tiềm lực quốc phòng toàn diện, tạo nền tảng củng cố, nâng cao sức mạnh quốc phòng, đáp ứng nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.

Xây dựng tiềm lực quốc phòng là nội dung quan trọng trong xây dựng nền QPTD, nâng cao sức mạnh quốc phòng để BVTQ. Tăng cường tiềm lực quốc phòng là tăng cường khả năng về vật chất và tinh thần ở trong nước và ngoài nước có thể huy động nhằm bảo vệ đất nước, giữ vững hòa bình, ngăn ngừa mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, sẵn sàng đánh thắng chiến tranh xâm lược của địch. Tăng cường tiềm lực quốc phòng toàn diện, bao gồm: Tiềm lực chính trị - tinh thần; tiềm lực kinh tế; tiềm lực khoa học - công nghệ (KH - CN); tiềm lực đối ngoại. Tiềm lực chính trị - tinh thần, là khả năng về chính trị - tinh thần có thể huy động, là nền tảng tạo sức mạnh quân sự, QP, AN, quyết định đến khả năng huy động và hiệu quả sử dụng các tiềm lực khác. Quan điểm của Đảng tập trung vào tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh; xây dựng Nhà nước pháp quyền thực sự của dân, do dân và vì dân; xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên vững mạnh; xây dựng lòng tin, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc; xây dựng và phát huy “thế trận lòng dân” chủ động đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch.

Tiềm lực kinh tế, là khả năng về kinh tế có thể khai thác, huy động phát triển KT - XH và củng cố QP, AN; là cơ sở vật chất của các tiềm lực khác. Quan điểm của Đảng tập trung vào: Phát triển kinh tế bền vững trước biến động của kinh tế toàn cầu; chú trọng tăng trưởng kinh tế, giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, phát triển kinh tế trí thức, kinh tế ứng dụng KH - CN cao. Xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ; kết hợp phát triển KT - XH với tăng cường QP, AN.  Tăng cường nguồn lực, tạo cơ sở vật chất, kỹ thuật hiện đại để xây dựng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân, đáp ứng nhiệm vụ BVTQ trong tình hình mới.

Tiềm lực KH - CN, là khả năng về KH - CN có thể huy động giải quyết những nhiệm vụ QP, AN và BVTQ. Tập trung ứng dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư, tăng cường tiềm lực KH - CN cho nền QPTD. Đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật, tài chính, nhân lực đáp ứng phát triển KH-CN, khoa học kỹ thuật quân sự, QP, AN, khoa học quân sự và nghệ thuật quân sự.

 Tiềm lực quân sự, là khả năng về vật chất và tinh thần có thể huy động để tạo thành sức mạnh quân sự, quốc phòng và chiến tranh. Quan điểm của Đảng là duy trì và phát triển QP, AN đủ mạnh, kiên trì chính sách quốc phòng mang tính chất hòa bình, tự vệ. Tập trung giáo dục, bồi dưỡng kiến thức QP, AN, nâng cao trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ QP, AN và BVTQ cho cán bộ các cấp, các ngành và nhân dân. Xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại; xây dựng lực lượng dự bị động viên hùng hậu; dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp, có số lượng hợp lý, chất lượng ngày càng cao. Gắn xây dựng tiềm lực quân sự với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xây dựng các tiềm lực: chính trị - tinh thần, kinh tế, KH - CN bảo đảm khả năng huy động tạo thành sức mạnh quốc phòng, quân sự và BVTQ.

Thứ năm, xây dựng lực lượng quốc phòng.

Xây dựng lực lượng quốc phòng là xây dựng chủ thể của nền QPTD, bao gồm xây dựng lực lượng toàn dân và LLVT nhân dân. Quan điểm của Đảng là: Xây dựng lực lượng toàn dân là lực lượng các cấp, các ngành và nhân dân được động viên tham gia xây dựng nền QPTD. Tập trung tăng cường bồi dưỡng kiến thức QP, AN cho cán bộ các cấp và giáo dục quốc phòng cho nhân dân; xây dựng, củng cố vững chắc hệ thống chính trị; nâng cao đời sống nhân dân, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tham gia xây dựng, củng cố quốc phòng và BVTQ.

Xây dựng LLVT nhân dân làm nòng cốt trong xây dựng nền QPTD, nền an ninh nhân dân. Xây dựng LLVT nhân dân vững mạnh toàn diện, lấy vững mạnh về chính trị làm cơ sở; có cơ cấu tổ chức hợp lý, số lượng phù hợp và chất lượng cao. Tập trung “Xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Đến năm 2025, cơ bản xây dựng Quân đội, Công an tinh, gọn, mạnh, tạo tiền đề vững chắc, phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại; vững mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ”2. Nâng cao chất lượng tổng hợp sức mạnh chiến đấu, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ của Đảng, Tổ quốc và Nhân dân giao phó. Xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh, chú trọng xây dựng lực lượng dân quân tự vệ biển và lực lượng dự bị động viên hùng hậu, chất lượng cao...

Thứ sáu, xây dựng thế trận QPTD.

Thế trận QPTD có vị trí rất quan trọng trong xây dựng nền QPTD; là sự tổ chức, bố trí, triển khai lực lượng, phương tiện toàn diện và tiềm lực quốc phòng trên toàn lãnh thổ; bảo đảm đối phó thắng lợi với mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, sẵn sàng chuyển thành thế trận chiến tranh nhân dân BVTQ. Quan điểm của Đảng về xây dựng thế trận QPTD bao gồm: Xây dựng, củng cố “thế trận lòng dân”; kết hợp chặt chẽ QP, AN với KT - XH và KT - XH với QP, AN; Xây dựng các quân khu vững mạnh toàn diện, hợp thành hệ thống phòng thủ đất nước; Xây dựng tỉnh, thành phố thành KVPT vững chắc; Xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn chặt với thế trận an ninh nhân dân; Thế triển khai, bố trí LLVT nhân dân. Các nội dung này luôn có mối quan hệ mật thiết, tác động đến nhau tạo nên thế trận QPTD vững chắc, trong đó: 

Xây dựng, củng cố thế trận lòng dân là nội dung quan trọng, nền tảng vững chắc xây dựng nền QPTD. Quan điểm của Đảng là thường xuyên coi trọng xây dựng, củng cố “thế trận lòng dân” vững chắc, với nhiều chủ trương, chính sách và giải pháp đồng bộ. Xây dựng “thế trận lòng dân” là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, của cả hệ thống chính trị, các cấp, các ngành; trong đó, Quân đội nhân dân và Công an nhân dân làm nòng cốt. Xây dựng niềm tin, lòng trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước cho mọi tầng lớp nhân dân. Chăm lo, nâng cao đời sống nhân dân; chú trọng mở rộng dân chủ, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân. Tuyên truyền, vận động nhân dân quán triệt và thực hiện tốt chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước; giáo dục truyền thống cách mạng cho nhân dân. Xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc, tạo sự đồng thuận cao để phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân chủ động phòng ngừa, phát hiện sớm và triệt tiêu các nhân tố bên trong bất lợi “giữ nước từ khi nước chưa nguy”; tạo nền tảng vững chắc xây dựng nền QPTD; tạo sức mạnh tổng hợp làm thất bại mọi âm mưu chống phá của các thế lực thù địch.

 Xây dựng các quân khu vững mạnh toàn diện, hợp thành hệ thống phòng thủ đất nước. Các quân khu có vị trí địa - chính trị chiến lược đặc biệt quan trọng, hợp thành hệ thống phòng thủ chung của đất nước, với chức năng, nhiệm vụ cơ bản là: tổ chức, xây dựng, quản lý và chỉ huy LLVT ba thứ quân của quân khu; xây dựng, củng cố nền QPTD và tác chiến bảo vệ lãnh thổ quân khu, BVTQ. Theo quan điểm của Đảng là xây dựng các quân khu vững mạnh toàn diện, kết hợp phát triển KT - XH với củng cố vững chắc QP, AN trên địa bàn. Xây dựng hệ thống phòng thủ, các công trình quân sự, quốc phòng; tạo thành thế trận liên hoàn, vững chắc, hình thành các cụm, tuyến phòng thủ; chú trọng trên các địa bàn chiến lược, biên giới, biển đảo. Xây dựng các KVPT tỉnh, thành phố, các khu kinh tế - quốc phòng, thế trận chiến tranh nhân dân vững chắc trên địa bàn. Xây dựng LLVT quân khu vững mạnh toàn diện, nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu, cùng toàn dân trên địa bàn làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch; xử lý thắng lợi các tình huống quốc phòng.

Xây dựng thế trận QPTD gắn chặt với thế trận an ninh nhân dân. Quốc phòng và an ninh là hai lĩnh vực trọng yếu, luôn gắn kết chặt chẽ trong BVTQ. Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Củng cố, tăng cường thế trận QPTD với thế trận an ninh nhân dân vững chắc”2. Quan điểm cơ bản, nhất quán của Đảng về kết hợp chặt chẽ giữa xây dựng thế trận QPTD và thế trận an ninh nhân dân gắn liền với quy hoạch tổng thể của quốc gia; tiến hành trên quy mô toàn quốc, từng địa bàn, địa phương, trên từng lĩnh vực cụ thể; nhất là trên các tuyến, địa bàn, mục tiêu trọng điểm. Phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ giữa lực lượng quân đội và công an; tổ chức bố trí lực lượng, xây dựng các công trình QP, AN trên các khu vực, các vùng và phạm vi cả nước.

Qua các kỳ đại hội, quan điểm của Đảng ta về xây dựng thế trận QPTD có sự bổ sung, phát triển theo hướng ngày càng hoàn thiện, phù hợp với khả năng của đất nước và yêu cầu, nhiệm vụ BVTQ trong tình hình mới. Xây dựng thế trận QPTD phải bảo đảm vững chắc toàn diện, thực sự là một thành tố quan trọng của nền QPTD, đáp ứng yêu cầu ngăn ngừa và đẩy lùi chiến tranh từ sớm, từ xa. Góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ XHCN; tạo môi trường hòa bình ổn định cho phát triển đất nước.

Trong suốt chặng đường cách mạng, quan điểm của Đảng về xây dựng nền QPTD là hoàn toàn đúng đắn, có sự phát triển phù hợp; bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với đất nước luôn đạt được những thành công. Đảng ta luôn khẳng định: Sự nghiệp cách mạng là của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Chính nhân dân là người làm nên những thắng lợi lịch sử. Phát huy được sức mạnh toàn dân, toàn quân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng nền QPTD; thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN thời kỳ mới.

1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2021, tr. 158 - 159, 276.